Overgang of menopauze? Dit is het verschil (en waarom het ertoe doet)

Veel vrouwen vragen zich af: zit ik in de overgang, of is dit al de menopauze

? Die onzekerheid kan best stress geven. Het probleem is dat de termen vaak door elkaar gebruikt worden waardoor jij niet precies weet waar je aan toe bent. Geen zorgen: in dit blog leg ik je helder uit wat het verschil is tussen de overgang en de menopauze. Je krijgt antwoord op veelgestelde vragen en praktische tips om deze fase van je leven vol vertrouwen tegemoet te treden.

Waarom dit onderwerp belangrijk is

Veel mensen halen de overgang en de menopauze door elkaar. Gebrek aan kennis leidt tot verwarring en onzekerheid. Het belangrijkste verschil zit hierin - stel je voor: een vrouw van 45 met wisselende stemmingen en onregelmatige menstruatie gaat naar haar dokter. Omdat ze nog menstrueert, krijgt ze te horen dat ze niet in de menopauze zit – maar ze blijft wel zitten met haar klachten en twijfels. Dit soort situaties komen helaas vaak voor, met soms verkeerde beslissingen als gevolg. Daarom is het zo belangrijk om duidelijk te weten wat deze begrippen betekenen en wat er in je lichaam gebeurt.

Wat is de overgang?

De overgang is een jarenlange fase waarin je lichaam zich aanpast van vruchtbaar naar onvruchtbaar. Het is een natuurlijk proces dat meestal ergens tussen je 40e en 60e levensjaar begint. Voor de meeste vrouwen start het rond midden 40 tot begin 50, maar eerder of later kan ook. 

In de overgang zoekt je lichaam naar een nieuw hormonaal evenwicht. Je eierstokken maken geleidelijk minder vrouwelijke hormonen (zoals oestrogeen) aan, waardoor je menstruatiepatroon verandert en uiteindelijk stopt. 

Lichamelijke en emotionele klachten

Dit gaat vaak gepaard met allerlei lichamelijke en emotionele klachten.  Denk aan opvliegers, slaapproblemen, vermoeidheid, nachtzweten of brain fog. Ook kunnen je menstruaties onregelmatig worden: soms sla je een maand over, of je wordt juist veel eerder ongesteld dan normaal. De menstruatie kan heviger of lichter worden, langer of korter duren. Kortom, er gebeurt van alles. Je zou de overgang kunnen zien als een innerlijke verbouwing – langzaam, onvoorspelbaar, maar fundamenteel. Het is een ingrijpende, maar uiteindelijk natuurlijke levensfase.

Overgang en menstruatie

Belangrijk om te weten: je bent al in de overgang voordat je menstruatie helemaal stopt. Zolang jouw hormonen aan het schommelen zijn en je menstruatie onregelmatig is, zit je in die overgangsfase – zelfs als je nog ongesteld wordt. Het begin van de overgang herken je vaak aan veranderingen in je cyclus en eventuele eerste klachten (sommige zijn subtiel). Niet iedereen heeft veel last: zo’n 20% van de vrouwen heeft helemaal geen klachten, terwijl 80% wel iets merkt. Beide is normaal. 

De overgang kan gemiddeld vier tot tien jaar duren, van de eerste hormonale veranderingen tot het moment dat je klachten uiteindelijk verdwijnen. Hoe lang en heftig het duurt, verschilt per persoon. Meer uitleg lees je in dit blog over de fases van de overgang

Wat is de menopauze?

De menopauze is eigenlijk géén jarenlange fase, maar één moment: het is namelijk je allerlaatste menstruatie. Je weet pas achteraf wanneer dat moment geweest is. De vuistregel is: als je 12 maanden (een jaar) niet meer hebt gemenstrueerd, dan is je menopauze geweest. Gemiddeld zijn vrouwen rond de 51 of 52 jaar als ze hun menopauze bereiken, maar dit kan bij jou vroeger of later zijn. De menopauze zelf duurt slechts één dag – de dag van je laatste menstruatie. Je kunt dus niet letterlijk “in de menopauze zitten” zoals mensen weleens zeggen; je kunt wel in de overgang zitten.

De postmenopauze

Na die laatste menstruatie breekt de periode ná de menopauze aan, die we de postmenopauze noemen. In de postmenopauze maken je eierstokken praktisch geen oestrogeen

en progesteron meer aan. Je bent definitief niet vruchtbaar meer. Je menstruatie komt niet meer terug. Veel overgangsklachten zullen geleidelijk minder worden naarmate je verder in de postmenopauze komt. Bijvoorbeeld, voor veel vrouwen nemen heftige opvliegers na verloop van tijd af. 

Toch betekent “na de menopauze” niet meteen dat je overal vanaf bent. Sommige klachten kunnen nog een tijdje doorgaan of zelfs pas goed merkbaar worden zodra je hormoonspiegels op hun laagste punt komen. Zo hebben sommige vrouwen juist ná de menopauze meer last van bijvoorbeeld vaginale droogheid of botontkalking. In feite stopt “de overgang” pas echt wanneer alle klachten voorbij zijn– dat kan enkele jaren na de menopauze zijn.

Misverstanden over de overgang en de menopauze

Er bestaan heel wat misverstanden over de overgang en menopauze. We nemen de belangrijkste drie onder de loep:

Ik menstrueer nog, dus ik ben nog niet in de overgang.

Dit is een veelgehoorde gedachte, maar niet correct. Je kunt al wel in de overgang zijn terwijl je nog ongesteld wordt. In de eerste fase van de overgang (perimenopauze) wordt je cyclus onregelmatig, maar is hij er nog wél. Je hormoonspiegels zijn dan al aan het veranderen. Dus als je bijvoorbeeld 47 bent en je merkt dat je menstruaties beginnen te verspringen of te veranderen, dan zit je hoogstwaarschijnlijk al in de overgang, ook al menstrueer je nog af en toe. Zolang je lichaam zich aan het “omschakelen” is, hoor je bij de overgangsfase.

Na de menopauze ben ik overal vanaf.

Was het maar zo simpel! Helaas stoppen overgangsklachten niet altijd abrupt zodra je een jaar niet meer ongesteld bent geweest. Zoals hierboven uitgelegd kunnen bepaalde klachten nog even aanhouden in de postmenopauze. Je lichaam heeft tijd nodig om een nieuw evenwicht te vinden na alle hormonenschommelingen. Veel vrouwen merken dat opvliegers na een paar jaar afnemen en uiteindelijk wegblijven. Maar andere verschijnselen – denk aan vaginale droogheid, minder elasticiteit van de huid, of wat extra gewicht rond je middel – kunnen blijvend of langdurig zijn als gevolg van de lagere hormoonspiegels. 

Natuurlijk verschilt dit per persoon. Belangrijk is: als je menopauze is geweest, blijven een gezonde levensstijl en eventuele ondersteuning net zo relevant. Je bent dan wel door de “verbouwing” heen, maar je lichaam is in een nieuwe fase beland die ook aandacht vraagt.

Veelgestelde vragen

Ik heb nog een aantal veelgestelde vragen op een rij gezet:

Wanneer begint de overgang? 

Dat verschilt. Meestal begint de overgang ergens tussen 45 en 55 jaar. Maar het kan ook wat eerder of later starten. Ongeveer 1 op de 100 vrouwen komt al vóór haar 40e in de overgang – dan spreken we van een vervroegde overgang. Je leeftijd is dus een indicatie, maar geen garantie. Vaak merk je de eerste signalen (zoals veranderingen in je menstruatie) rond de genoemde leeftijden. Het is handig om te kijken naar je familie: de leeftijd waarop je moeder of oma in de overgang kwam, kan een idee geven (hoewel dit niet altijd doorslaggevend is).

Hoe weet ik of ik in de overgang zit?

Let op de signalen van je lichaam. Een belangrijke aanwijzing is een verandering in je menstruatiepatroon. Wordt je cyclus onregelmatig? Sla je menstruaties over of zijn ze juist dichter op elkaar? Andere veelvoorkomende symptomen zijn opvliegers (plotseling warm krijgen en zweten), nachtelijk zweten, stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, slecht slapen, vermoeidheid, verminderd libido, en veranderingen in huid en haar.  

Heb je meerdere van deze klachten en ben je in de leeftijdsfase (40-60 jaar), dan is de kans groot dat je in de overgang zit. Een huisarts kan soms een bloedtest doen om hormoonwaarden te meten, maar zo’n test is niet altijd doorslaggevend – hormoonspiegels schommelen flink in deze periode. Vaak wordt de diagnose “overgang” gesteld op basis van je klachten en je leeftijd. Twijfel je? Bespreek het met je huisarts of een overgangsspecialist. Je bent zeker niet de enige die zich dit afvraagt!

Praktische tips om deze fase goed door te komen

Nu je weet wat er speelt en dat je zeker niet alleen bent, is hier het allerbelangrijkste deel: wat kun je zélf doen om de overgang en menopauze goed door te komen? Enkele praktische, direct toepasbare tips:

Houd een symptoomdagboek bij. 

Noteer gedurende een paar weken of maanden je klachten: wanneer heb je opvliegers, hoe is je stemming, hoe slaap je, wanneer was je ongesteld en hoe hevig, etc. Dit dagboek helpt je om patronen te herkennen. Misschien zie je dat bepaalde voedingsmiddelen of stressmomenten je klachten verergeren. Ook is zo’n overzicht heel nuttig als je naar de huisarts of specialist gaat – je kunt dan precies laten zien wat er gaande is. Het zorgt ervoor dat je serieus genomen wordt en niets vergeet te melden. Bovendien is het bevestigend voor jezelf: je beeldt het je niet in, hier staat zwart-op-wit wat je doormaakt.

Pas je leefstijl aan (voeding, beweging, stress). 

Je leefstijl kan een grote invloed hebben op hoe je de overgang ervaart. Uit ervaring en onderzoek blijkt dat gezonde voeding voor veel vrouwen dé sleutel is om klachten te verminderen. Zorg voor een gevarieerd, vitaminrijk dieet met voldoende calcium (voor je botten) en ijzer. Eet dagelijks groenten en fruit, volkorenproducten, eiwitten (vis, peulvruchten, mager vlees) en gezonde vetten. Beperk suiker, zeer vet eten en vooral alcohol. Alcohol en cafeïne kunnen opvliegers en slaapproblemen erger maken, dus matigen daarmee kan lonen. 

Het belang van beweging

Beweging is ook cruciaal: probeer minstens een half uur per dag matig intensief te bewegen (wandelen, fietsen, zwemmen – iets wat je hartslag wat omhoog brengt). Regelmatig bewegen helpt tegen stress, houdt je gewicht op peil en is goed voor je stemming en je botten. Zoek een vorm van beweging die je leuk vindt, dan houd je het makkelijker vol – misschien dansen, yoga of lekker de natuur in. Daarnaast: slaap en ontspanning. 

Geef jezelf de ruimte om te rusten, zeker als de nachten gebroken zijn. Een powernap of gewoon even ogen dicht op de bank kan wonderen doen. Ontspanningstechnieken als meditatie, ademhalingsoefeningen of mindfulness kunnen je helpen omgaan met spanning en wisselende stemmingen. Kortom, leefstijl is je fundament. Je hoeft niet in één dag je hele leven om te gooien, maar kleine stapjes – elke dag een wandeling, een wijntje minder, op tijd naar bed – maken op de lange termijn echt verschil in hoe je je voelt.

Tot slot: wees lief voor jezelf. Deze tips helpen, maar niemand doet alles “perfect”. Gun jezelf de nodige pauzes en verwenmomenten. Een warm bad, een goed boek, tijd voor je hobby’s – dat is geen luxe, maar noodzaak om je batterij op te laden.

Conclusie

De overgang en de menopauze worden vaak door elkaar gehaald, maar nu weet je: de overgang is de hele periode van verandering, en de menopauze is de éénmalige mijlpaal van je laatste menstruatie. Het verschil kennen is belangrijk, omdat je dan beter begrijpt wat er met je lichaam gebeurt en wat je kunt verwachten. Die kennis geeft rust: je snapt dat je niet ineens “oud” of “ziek” bent, maar dat je door een natuurlijke maar ingrijpende fase gaat.