Is hormoontherapie de oplossing voor overgangsklachten?

Hormoontherapie kan de oplossing zijn voor de vele klachten die je tijdens de overgang kunt krijgen.

De overgang wordt op verschillende manieren benaderd en wordt vaak beschreven als een periode die gekenmerkt wordt door lichamelijke hormonale processen. De overgang is een fase die begint vanaf het 40e levensjaar en soms pas eindigt rond de 60 jaar. Als je in de overgang zit kun je behoorlijk last krijgen van alle klachten die hiermee gepaard gaan. Denk aan:

• Veranderende menstruatie
• Opvliegers
• Nachtzweten
• Gewichtstoename
• Slaapproblemen
• Gewrichtsklachten
• Hartkloppingen
• Hoofdpijn/migraine
• Prikkelbaar/stemmingswisselingen
• Gevoelige borsten

Deze klachten kunnen uiteindelijk je leven gaan beheersen en dan is er de mogelijkheid om hormoontherapie te gaan inzetten. Hormoontherapie of HRT (hormone replacement therapy) vult het tekort aan de vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron aan. HRT bevat dezelfde hormonen als de anticonceptiepil, maar dan in een veel lagere dosering, omdat een zwangerschap niet meer voorkomen hoeft te worden.

Wat is de functie van oestrogeen

Oestrogeen is een verzamelnaam voor meerdere vrouwelijke hormonen en bestaat dus uit meerdere soorten oestrogeen:

• Oestradiol: dit is oestrogeen dat vooral tijdens de vruchtbare jaren van de vrouw wordt geproduceerd
• Oestriol: oestrogeen dat vooral tijdens de zwangerschap wordt geproduceerd
• Oestron: oestrogeen dat op oudere leeftijd, na de overgang wordt geproduceerd

Oestrogeen zorgt voor de ontwikkeling van de vrouwelijke geslachtskenmerken. Tijdens de menstruatiecyclus zorgt oestrogeen ervoor dat de eicel rijpt en de eisprong plaatsvindt. Ook maakt het oestrogeen de binnenkant van de baarmoeder gereed voor een bevruchte eicel. Uit onderzoek blijkt dat oestrogeen ook zorgt voor de ontwikkeling van de hersenen. Meisjes hebben hierdoor vaak een intellectuele voorsprong op jongens.

Oestrogeen is belangrijk voor de processen die plaatsvinden in de hersenen, voor de slijmvliezen, botten en bloedvaten. Dit betekent dat oestrogeen van invloed is op de bloeddruk, het goed functioneren van de hersenen en het geestelijk welzijn. Dit hormoon speelt dus een grote rol bij de algehele welzijn van de vrouw, zowel lichamelijk als geestelijk.

Je zult dan ook wel begrijpen dat tijdens de overgang, wanneer het oestrogeengehalte gaat dalen, je algehele gesteldheid achteruit kan gaan. 

Wat doet progesteron

Na de eisprong maakt progesteron het baarmoederslijmvlies gereed voor een innesteling van een bevrucht ei. De productie van progesteron neemt af zodra de bevruchting achterwege blijft. De onbevruchte eicel wordt uiteindelijk afgestoten waardoor je gaat menstrueren. 

Progesteron heeft een positieve invloed op het geestelijke welzijn, op de stevigheid van de bloedvaten en een kalmerende invloed op de hersenfunctie.

Het samenspel tussen oestrogeen en progesteron is ook zichtbaar. Tijdens de overgang krijg je meer vet op de bovenbenen en de billen doordat er in verhouding meer oestrogeen in je lichaam aanwezig is doordat de hoeveelheid progesteron afneemt.

Is hormoontherapie gevaarlijk?

Hormoontherapie wordt regelmatig in verband gebracht met borstkanker. In 2002 kwam in het onderzoek van het Women Health Initiative naar voren dat de kans op borstkanker en hart- en vaatziekten door gebruik van de hormonale middelen toenam. In het kader hiervan waren aan 60-plus vrouwen die nog nooit hormonen hadden gebruikt, hormoonpreparaten gegeven om te kijken of die een positief effect zouden hebben op hun hart en vaten.

Het onderzoek werd voortijdig afgebroken omdat in deze groep meer vrouwen dan normaal borstkanker en/of hartproblemen kregen. Veel vrouwen stopten met het gebruik van de medicijnen en het aantal gevallen van borstkanker daalde vervolgens in veel landen. 

Diverse onderzoeken

Naar aanleiding hiervan is er veel onderzoek gedaan naar de risico’s van hormoontherapie. De dosis hormonen is flink naar beneden bijgesteld en hierdoor is het risico op borstkanker in de eerste vijf jaar van gebruik nagenoeg nihil geworden bij vrouwen die geen familiaire aanleg hebben voor borstkanker.

In 2019 wordt door een nieuwe studie bevestigt dat de kans op borstkanker iets hoger is door hormoontherapie. De kans is echter klein en moet worden afgewogen tegen de voordelen van hormoontherapie. De mate van het risico is afhankelijk van de duur van de behandeling. Het extra risico treedt op na 3 jaar gebruik. Na het stoppen van de hormoontherapie zal het extra risico afnemen, maar als je meer dan vijf jaar hormoontherapie gebruikt kan het extra risico nog tien jaar of langer aanhouden.  Ook kwam naar voren dat vrouwen met een BMI hoger dan 30 die geen hormoontherapie gebruiken meer kans hebben op borstkanker dan vrouwen zonder overgewicht die vijf jaar oestrogeen gebruiken. Er zijn dus meerdere factoren die het risico op borstkanker vergroten zoals overgewicht, roken en alcohol.

Kies je wel voor hormoontherapie dan is het belangrijk om regelmatig je borsten te controleren op knobbeltjes, vorming van kuiltjes in de huid en veranderingen van de tepel.

Verder heb je ook nog een verhoogd risico op abnormale groei van het baarmoederslijmvlies en kanker van het baarmoederslijmvlies, bij gebruik van hormoontherapie met alleen oestrogeen. 

Ook is er een lichte toename gemeld in het risico op eierstokkanker, maar eierstokkanker is veel zeldzamer dan borstkanker.

Er zijn aanwijzingen dat er een grotere kans op geheugenverlies is bij vrouwen die na hun 65e beginnen met het gebruik van hormoontherapie.

Wanneer is hormoontherapie niet geschikt

Hormoontherapie is niet voor iedereen geschikt. Je kunt hormoontherapie niet inzetten wanneer:

• je borstkanker hebt of in het verleden hebt gehad
• er een kwaadaardig gezwel is geconstateerd dat gevoelig is voor oestrogeen, bijvoorbeeld een gezwel aan het baarmoederslijmvlies
• bij vaginale bloedingen waarvan de oorzaak niet bekend is
• bij een abnormale groei van het baarmoederslijmvlies hebt
• als je trombose hebt
• je een bloedstollingsziekte hebt
• er kort geleden een verstopping in de slagader is geconstateerd
• je last hebt van een leverziekte waardoor hormonen niet afgebroken kunnen worden

Stelt hormoontherapie de overgang uit?

Als je op internet zoekt kom je verschillende verhalen tegen over het gebruik van hormoontherapie. Ik lees regelmatig ervaringsverhalen dat wanneer je stopt met de hormoontherapie je klachten weer terugkomen, of nog erger zijn dan toen je bent gestart. Er zijn ook veel vrouwen die denken dat wanneer ze met de pil stoppen dat de overgang wel mee gaat vallen, maar erachter komen dat dit helemaal niet zo is.

Ik heb eens gekeken naar de ervaringen met Femoston een hormoontherapie die vaak wordt ingezet.

Femoston bevat twee soorten hormonen; oestrogeen en progestageen. Femoston is bedoeld, zo lees ik in de bijsluiter, voor vrouwen na de overgang die tenminste 6 maanden geen menstruatie hebben gehad. 

Verder lees ik dat Femoston wordt gebruikt voor:

• Verlichting van klachten na de overgang
• Ter voorkoming van botontkalking

Op de website van: mijn medicijn lees ik de ervaringen met dit middel. Wat mij opvalt is dat bijna iedereen in het begin een enorm verschil voelt. Na een paar weken zijn ze weer zichzelf en van de meeste klachten af. Als nadeel lees ik dat de kans wel erg groot is dat je weer gaat menstrueren en dat je in gewicht kunt gaan aankomen. 

Bij de negatieve ervaringen lees ik dat bij gebruik de opvliegers zijn verdwenen, maar er andere klachten voor in de plaats zijn gekomen. Regelmatig worden volgende klachten genoemd; depressieve gevoelens en zeer pijnlijke spieren en gewrichten. Ook lees ik dat een aantal gebruikers netelroos hebben gekregen.

Stoppen met hormoontherapie

Toch is wel een algemene tendens te lezen uit ervaringen en reviews van vrouwen dat stoppen met hormoontherapie de grootste problemen opleveren. De klachten die verdwenen zijn komen na het stoppen in alle hevigheid weer terug. Ik denk dat het komt door het toevoegen van hormonen, het overgangsproces gaat stoppen en daardoor hoeven de organen in het lichaam niets te doen. Stopt de toevoeging dan wordt ineens aanspraak gedaan op deze organen en dat brengt een schok teweeg.

Met hormoontherapie ben je dus niet in de overgang. Artsen bevestigen dit ook; de overgang start op de dag dat de hormoontherapie wordt gestopt.
Daarom is het heel belangrijk om dit heel erg rustig af te bouwen en niet in een keer te stoppen. Zo kan het lichaam er ook weer aan gaan wennen. Soms duurt het afbouwen wel drie jaar. Dit wordt alleen niet altijd door de artsen vermeld. Je lichaam moet zich aanpassen aan de nieuwe situatie en dat is steeds moeilijker op te vangen als je ouder wordt.

Wat kun je zelf doen

De overgang is een natuurlijk proces waar het lichaam doorheen moet. Een hormonale onbalans die alles aanraakt en uiteindelijk naar een situatie toe gaat die anders is dan voor de overgang. Waar alles opnieuw wordt ingericht, overdacht, heroverwogen en ingesteld op de nieuwe balans. Alleen is het proces ernaartoe voor veel vrouwen vaak een kwelling.

Wat ook meespeelt is het stukje acceptatie van de overgang. Ik denk dat het op willen lossen van de overgang, de overgang niet willen hebben, het nut er niet van inzien, jezelf niet belangrijk vinden en er niet naar willen of kunnen luisteren, de overgang doet stagneren.

Juist in deze periode is het belangrijk om extra goed voor jezelf te zorgen, dit is een van de basisvoorwaarden om goed door de overgang te komen. Rust te nemen wanneer je lichaam hierom vraagt ook al is dat soms wel moeilijk. Luister goed naar de signalen van je lichaam.

En vergeet niet; de klachten die gepaard gaan met de overgang zijn van voorbijgaande aard.

Wat kun je zelf doen voordat je gaat overwegen om hormoontherapie in te zetten:

• Zorg voor een gezond gewicht. Met mijn voedingsplan op maat word je stofwisseling weer in balans gebracht en daarmee ook je hormonen
• Voldoende lichaamsbeweging
• Voorkom teveel stress
• Zoek steun bij lotgenoten. Ik heb zelf veel gehad aan het forum van vrouwenovergang 
• Praat erover met je partner, neem hem/haar mee in het proces

Als je alles al hebt geprobeerd en niets helpt, dan kun je overwegen om hormoontherapie in te zetten. Verdiep je hier goed in en weeg de risico’s tegen elkaar af.